PCOS – zespół policystycznych jajników

PCOS – co to jest?

Zespół policystycznych jajników (PCOS – z ang. Polycystic Ovary Syndrome) powodują zaburzenia równowagi hormonalnej niekorzystnie wpływające na funkcjonowanie jajników.

W prawidłowo działającym jajniku na początku cyklu, jeszcze w czasie miesiączki, zaczyna rosnąć duża liczba niewidocznych w badaniu ultrasonograficznym pęcherzyków. Każdy z nich zawiera na ogół jedną komórkę jajową (rekrutacja).

Po kilku dniach tylko niektóre pęcherzyki osiągają średnicę kilku milimetrów, pozostałe natomiast obumierają (selekcja).

Od 7-9 dnia cyklu tylko jeden pęcherzyk nadal rośnie, osiągając średnicę około 20 mm (dojrzewanie) i pęka (owulacja). Uwolniona komórka jajowa trafia do jajowodu. Pozostałe pęcherzyki nie rosną i z czasem zanikają.

W przypadku Polycystic Ovary Syndrome powstają pęcherzyki, ale ich wzrost zatrzymuje się na etapie selekcji (średnica 8-10 mm). Mają miejsce zaburzenia owulacji. Objętość jajnika wynosi co najmniej 10 cm³.

Zespół policystycznych jajników PCOS to inaczej wielotorbielowatość jajników lub zespół Steina-Leventhala.

Zespół policystycznych jajników PCOS – objawy, przyczyny i leczenie

Najważniejsze objawy PCOS

Objawy zespołu policystycznych jajników są dość mocno zróżnicowane. Typowym jego symptomem jest brak owulacji oraz:

• zaburzenia miesiączkowania (nieregularne cykle miesiączkowe, zaburzenia owulacji),
• widoczne w USG jajniki z licznymi i drobnymi pęcherzykami,
• stwierdzenie cech androgenizmu (nadmierne owłosienie ciała, łysienie typu męskiego )
• hiperinsulinizm.

Zaburzenia miesiączkowania a zespół policystycznych jajników

Objawy PCOS to przede wszystkim samoistny brak miesiączek lub rzadkie miesiączki (co 2-3 miesiące).  Oczywiście przyczyn tego może być znacznie więcej np. wysoki poziom prolaktyny w organizmie kobiety czy wygasanie czynności jajników.

Obecność policystycznych jajników a badanie USG

Drugim kryterium diagnostycznym jest obraz jajników w badaniu USG. W tym przypadku mają one liczne pęcherzyki niewielkich wymiarów (7-11 mm). Duża jest też sama objętość jajnika.

U każdej miesiączkującej kobiety występują małe pęcherzyki, także na obwodzie jajnika. Niekiedy lekarze używają określenia “policystyczne jajniki”. Jednak nie ma to nic wspólnego z zespołem wielotorbielowatych jajników, zwłaszcza u kobiet, których nie dotyczą nieregularne miesiączki.

W tej kwestii warto przeczytać nasz artykuł na temat AMH (Zobacz: Wskaźnik AMH a płodność kobiety).

Zdaniem większości ekspertów brak samoistnych miesiączek bądź zaburzenia cykli miesiączkowych oraz typowy obraz ultrasonograficzny jajników pozwalają na rozpoznanie PCOS.

Zbyt duże owłosienie ciała i hiperinsulinizm

Jednak, co gdy obraz USG jajników nie jest typowy, a występują inne, rzadsze objawy, które nie zawsze towarzyszą tej chorobie? Są to m.in. zbyt duże owłosienie, łysienie androgenowe czy kliniczne objawy hiperandrogenizmu takie jak trądzik, łojotok,  hiperinsulinizm itd.

Objawy te mają swoją przyczynę. Prowadzić mogą wtórnie do pojawienia się klasycznych objawów wielotorbielatowości jajników. Ich eliminacja oznaczać może powrót cykli owulacyjnych.

Zdaniem niektórych ekspertów zbyt duże stężenie androgenów we krwi powinno być warunkiem rozpoznania omawianego schorzenia. Zawsze należy podejmować działania terapeutyczne i profilaktyczne, które zmniejszają ryzyko chorób często dotykających kobiety cierpiące na zespół policystycznych jajników.

U pacjentek bez owulacji wielotorbielowatość jajników powoduje niestety niepłodność. Czasem cykle te pojawiają się od czasu do czasu i kobieta w sposób naturalny zachodzi w ciążę. Niekiedy zespół policystycznych jajników rozwija się, gdy kobieta nie jest już w wieku rozrodczym.

Nie zawsze da się ustalić jasną granicę, kiedy rozwija się zespół policystycznych jajników, a kiedy są to tylko zaburzenia miesiączkowania.

Przyczyny i rozpoznanie zespołu Steina-Leventhala

Przyczyny zespołu PCOS są dobrze znane.  Nadmierna liczba androgenów w pęcherzyku jajnikowym prowadzi do zahamowania jego wzrostu. Hiperandrogenizm może wynikać z powodu zbyt dużej produkcji androgenów poza jajnikiem lub w jajniku.

Uważa się, że zespół zespół policystycznych jajników wynika z czynników jajnikowych, chociaż zaburzenia pozajajnikowe mogą prowadzić do zbliżonych objawów.

Prawdopodobnie na rozwój zespołu wielotorbielatowości jajników wpływ mają również czynniki genetyczne. Choroba ta często pojawia się u kobiet ze sobą spokrewnionych.

Dodatkowo muszą jednak pojawić się także i inne zaburzenia prowadzące do rozwoju PCOS. Być może czynniki pozagenetyczne np. otyłość (nadmiar masy ciała) powodują zwiększenie aktywności wybranych genów. To z kolei prowadzi do rozwoju mechanizmów prowadzących właśnie do zespołu policystycznych jajników.

Zauważono także związek występowania zespołu PCOS z zaburzeniami stężenia insuliny we krwi. Hormon ten stymuluje komórki jajnika do produkcji androgenów.

U kobiet cierpiących na zespół policystycznych jajników często obserwowane są zaburzenia psychiczne np. depresja. Dochodzi niekiedy również do poważnych zaburzeń lękowych.

Badania i leczenie zespołu policystycznych jajników

Przy leczeniu zespołu policystycznych jajników lekarze ograniczają się do usunięcia przyczyny choroby, o ile jest to możliwe.

Pacjentki mają w tym przypadku różne oczekiwania. Niektóre kobiety w wieku rozrodczym chcą zajść w ciążę, a inne wręcz przeciwnie. W większości sytuacji chcą ustalić, co powoduje rzadkie owulacje lub jest przyczyną braku owulacji. Panie z nadmiernym owłosieniem chcą z kolei zlikwidować problem hirsutyzmu.

Lekarz zawsze powinien ustalić, czy istnieją zaburzenia hormonalne bądź zaburzenia metaboliczne, które powodować mogą objawy PCOS. Są to m.in. nadwaga i otyłość centralna, wysoki poziom insuliny i androgenów czy zaburzenia funkcji nadnerczy. Jeśli zostały stwierdzone należy ich przyczyny zlikwidować. W wielu przypadkach konieczne jest obniżenie masy ciała, co oznacza zwiększenie aktywności fizycznej.

W przypadku kobiet z PCOS istnieje duże ryzyko rozwoju chorób sercowo naczyniowych czy cukrzycy. Groźne jest również nadciśnienie tętnicze.

Leczenie kobiet bez problemu niepłodności

Takim pacjentom zazwyczaj podawane są hormony płciowe. Leczenie nie powoduje usunięcia przyczyn choroby, ale prowadzi do wyregulowania cyklu. Kobiety, które chcą stosować antykoncepcję, powinny sięgnąć po tabletki antykoncepcyjne. Niekiedy stosować też można preparaty progesteronowe w określonych dniach cyklu.

Niektóre środki antykoncepcyjne działają antyandrogennie i zmniejszają objawy androgenizacji np. nadmierne owłosienie czy przetłuszczającą się cerę. U kobiet, u których nadmiar androgenów jest bardzo dużym problemem stosuje się niekiedy leki antyandrogenowe. Trzeba jednak pamiętać o ich możliwych skutkach ubocznych.

Leczenie kobiet z problemem niepłodności

Nie zawsze u kobiet cierpiących na PCOS to właśnie ta choroba jest przyczyną niepłodności.

Jeśli tak jest, należy znaleźć podłoże zespołu policystycznych jajników i rozpocząć proces leczenia.

*zespół policystycznych jajników a dieta – po zastosowaniu odpowiedniej diety, gdy tkanka tłuszczowa ulega zmniejszeniu, u kobiet w wieku rozrodczym możliwe jest zajście w ciążę. Wskazany jest też regularny wysiłek fizyczny.

*zespół policystycznych jajników a inne badania i przyczyny – zespół PCOS nie musi być jedyną przyczyną niepłodności. Przed leczeniem należy poszerzyć diagnostykę niepłodności o inne przyczyny zarówno po stronie kobiety, jak i mężczyzny. Konieczne jest m.in. zbadanie poziomu męskich hormonów płciowych. Podstawowym celem leczenia jest oczywiście powrót cykli owulacyjnych.

Jak leczyć PCOS?

PCOS a stymulacja owulacji

Przy leczeniu PCOS stosuje się leki w I. fazie cyklu, aby doprowadzić do wzrostu pęcherzyka, a potem do jego pęknięcia (owulacji). Leczenie farmakologiczne tego typu nazywane jest stymulacją owulacji.

Niestety w zespole policystycznych jajników nie zawsze jest to łatwe. Kobiety z PCOS mają skłonność do wzrostu dużej liczby pęcherzyków bądź braku wzrostu pęcherzyka jajnikowego (tzw. odpowiedź na stymulację wszystko albo nic). Rzadko dochodzi do zapłodnienia już w pierwszym cyklu owulacyjnym.

PCOS a operacja

Przy wielotorbielowatości jajników od wielu lat stosowane są również metody operacyjne. Polegają one na zmniejszeniu ilości drobnych pęcherzyków w jajnikach.

Zaletą takiego leczenia jest możliwość uzyskania cykli owulacyjnych na stałe lub na dłuższy czas. Wadą jest z kolei znaczne ryzyko obniżenia wydolności jajników lub ich całkowite wygaśnięcie (menopauza).

Po operacji mogą pojawić się zrosty utrudniające zajście w ciążę. Wówczas szanse na uzyskanie zapłodnienia z własnej komórki jajowej spadają. Czasem staje się to wręcz niemożliwe. Obecnie stosuje się metodę, która polega na punktowej kauteryzacji (wypaleniu prądem lub laserem) pęcherzyków jajnikowych na powierzchni jajnika. Także i ta metoda nie daje gwarancji braku powikłań. Dlatego też leczenie operacyjne wykonywane jest tylko u kobiet, które nie reagują na stymulację jajników.

PCOS a metoda in vitro

Alternatywą leczenia operacyjnego dla kobiet nie reagujących na stymulację jajników jest zapłodnienie pozaustrojowe in vitro.

PCOS a leki obniżające poziom glukozy we krwi

Od kilku lat coraz częściej stosowane są leki doustne obniżające poziom glukozy we krwi. Dowiedziono bowiem związku między wysokim poziomem insuliny we krwi po posiłku. Leczenie powoduje obniżenie stężenia glukozy we krwi, co przekłada się na obniżenie stężenia insuliny. Jest to czynnik wpływający na nadmierną syntezę androgenów w jajniku. W efekcie końcowym następuje koniec zaburzeń hormonalnych w obrębie jajnika.

Prawidłowe cykle owulacyjne pojawiają się najczęściej u kobiet, które nie mają nadmiernej masy ciała. Niektóre pacjentki stosujące tę terapię lepiej reagują później na proces leczenia farmakologicznego (stymulację owulacji). Skuteczność leczenia PCOS doustnymi lekami obniżającymi stężenie glukozy jest wciąż analizowana. Jest to metoda tania, która nie wiąże się z poważnymi skutkami ubocznymi. Leczenie powinno być jednak przede wszystkim skuteczne i możliwie szybkie.

Zobacz też: Metody leczenia niepłodności

PCOS a ciąża – jakie są szanse na uzyskanie zapłodnienia?

Leczenie niepłodności u kobiet, u których jedyną zdiagnozowaną przyczyną niepłodności jest zespół policystycznych jajników daje relatywnie wysoką szansę na uzyskanie ciąży. Pozostaje tylko pytanie – po jakim czasie leczenia i w jaki sposób?

Około 30% kobiet zajdzie w ciążę już po pierwszym cyklu owulacyjnym. Dotyczy to jednak 50% pacjentek reagujących na leczenie PCOS, a więc kobiet, u których udało się wywołać prawidłowe cykle miesiączkowe. U części pacjentek leczenie nie będzie skuteczne i pojawi się wizja zapłodnienia in vitro. Kobiety z zespołem policystycznych jajników są znacznie częściej narażone na ryzyko zespołu przestymulowania, ciąże mnogie czy inne powikłania. Oczywiście czasem ryzyko to trzeba podjąć, ale po wyczerpaniu się innych, bezpieczniejszych meto działania.

Niecierpliwość oraz niezrozumienie specyfiki leczenia PCOS powoduje niekiedy podejmowanie zbyt pochopnych decyzji, co prowadzić może do poważnych problemów. Cierpliwość jest konieczna u pacjentek i lekarzy w czasie leczenia niepłodności związanej z zespołem policystycznych jajników. PCOS występuje dość często, ale w wielu przypadkach możliwe jest skuteczne leczenie tej choroby